Vandaag een foto van Toen van Rijkswaterstaat in Utrecht uit het archief van 1811-1972. Het betreft een gezicht over het Hooglandse Jaagpad richting IJsselstein met het tolhek ter hoogte van Toen Vreeswijk; rechts de Hollandsche IJssel. De foto van Toen moet ergens tussen 1937 en 1939 gemaakt zijn, zo laat het Utrechts Archief weten bij de omschrijving van de foto van Toen.
Ziet u die mooie lange bomenrij, rechts op de foto van Toen? Elegant en precies uitgemeten zo langs het water. Op deze plek is later de IJsselsteinseweg gekomen. En die oude woning moest plaatsmaken voor de wijk de Doorslag. Hij zou Nu gestaan hebben ter hoogte van de Stormvogel. Ook de witte paaltjes, aan de overkant stonden Toen met evenveel dezelfde precisie op een rij. De weg Toen was onverhard, Nu geasfalteerd met ook Nu lantaarnpalen netjes op een rij richting IJsselstein.
Een paar honderd meter terug lag ’t Gein, lang geleden. Ook daar werd tol geheven, zeer veel tol. De oudste vermelding van ‘t Gein (‘t Geyn(e)) dateert van 30 september 1200. Op die datum verleende Rooms-Koning Filips van Schwaben (1177-1208) aan Dirk van Ahr, bisschop van Utrecht (1197-1212), toestemming om de IJsseltol, waarschijnlijk gelegen bij de Randijk, te verleggen naar ‘t Gein. De aanwezigheid van een scheepvaarttol bracht bedrijvigheid met zich mee. Goederen moesten worden geïnventariseerd en de schipper ondervond daardoor oponthoud. Het gevolg was dat er al snel een herberg in de omgeving verrees en tolbeambten een woning dicht bij hun werk zochten. Zo ontstond langzamerhand een nederzetting.
In 1911 realiseerde de gemeente IJsselstein aan het Hooglandse Jaagpad een waterleidingcomplex en een gasfabriek. Deze is net uit beeld links op de foto’s van Toen & Nu. Door een grenscorrectie kwam de bebouwing langs het Hooglandse Jaagpad in één van de laatste decennia’s van de 20ste eeuw bij de gemeente Nieuwegein. De watertoren is thans in Nieuwegein een gemeentelijk monument. Door afval van slakken en teer van de gasfabriek is de grond rond het complex vanaf 1911 enorm vervuild. Er werd wel gesproken van het meest smerige stukje grond van de provincie Utrecht.
Saillant detail: heel veel mensen die langs het Hooglandse Jaagpad en op het Geinoord woonden stierven sinds de jaren vijftig van de 20ste eeuw aan kanker! Uiteindelijk werd in de jaren tachtig de grond gereinigd en staat er nu een modern waterleidingcomplex.
Een mooi beeld van de Hollandse IJssel, ooit een belangrijke doorvoerroute voor het scheepsvaartverkeer. Waterwegen hebben altijd een belangrijke en beeldbepalende rol gespeeld in de ontwikkeling van Jutphaas en Vreeswijk. Hoewel hun rol binnen onze leefgemeenschap aanmerkelijk is verminderd, zijn ze nog steeds nadrukkelijk aanwezig.
