De gemeente Nieuwegein nam raadsleden in een creatieve bijeenkomst mee in de verkenningen voor de Omgevingswet. Door samen na te denken over de visie en ambities voor de stad werken zij aan een nieuwe manier van besturen. Hoe bewegen gemeenteraad en ambtenaar zich daarin? We spraken programmamanager Sarah van der Werf en deelnemend raadslid Casper Langerak over de toekomstige rol van zowel raadslid als ambtenaar in Nieuwegein.
Sarah, wat is jouw rol bij de gemeente Nieuwegein?
Van der Werf: “Als strategisch adviseur ben ik – mede vanuit mijn ervaring met de transitie in het sociaal domein en de jeugdzorg – aan de slag gegaan met een verkenning voor de implementatie van de Omgevingswet in Nieuwegein. Wat gaat het behelzen en wat is de impact? Al snel kwamen we erachter dat het nuttig is om alle domeinen in deze verkenning mee te nemen. Zo kom je tot een programma-brede aanpak en hopen we iedereen te betrekken. We verwachten dat zo’n driekwart van de gemeentelijke organisatie krijgt met de Omgevingswet te maken en dus zien we dit echt als een verandertraject.”
Hoe gaat dat nu verder?
Van der Werf: “Inmiddels is er een groeimodel ontwikkeld wat loopt richting juli 2019. We zitten echt nog in de koersbepalende fase van dit traject. Wat is er nu aan beleid, en is dit Omgevingswet-proof? Wat neem je mee naar de Omgevingsvisie? In het najaar gaan we weer naar de raad om het ambitieniveau van Nieuwegein vast te stellen.”
“De Omgevingswet brengt niet alleen een inhoudelijke verandering, maar ook een gedragsverandering met zich mee. De raad gaat een andere rol krijgen, en daar wilden we ze langzaam, maar tijdig wat meer gevoel bij laten krijgen. Met een aantal sessies proberen we ze mee te nemen in de inzichten uit onze inventarisaties, evaluaties en botsproeven. Het is aan ons om de raad straks goed hun werk te laten doen.”
Kun je wat meer vertellen over de bijeenkomst?
Van der Werf: “Met een spelelement proberen we het technische en juridische imago van de Omgevingswet om te buigen naar de inhoudelijke focus. Het gaat uiteindelijk ook om de vraag: wat willen we met de stad? Voor een stad als Nieuwegein is dat een spannende discussie: de ruimte is beperkt, en wat je ermee doet is bepalend voor je uitstraling in de regio, het type inwoners, de bedrijvigheid en nog veel meer. De Omgevingswet dwingt ons keuzes te maken.”
“Tijdens de sessie gingen kleine groepen aan de slag in verschillende werkvormen: in het eerste deel werden ze staand in korte, roulerende sessies van een kwartier bijgepraat over de bevindingen en activiteiten uit de verkenning. Ook konden ze vragen stellen. In het tweede deel konden de groepjes zelf aan de slag. Zo moesten de deelnemers in een escaperoom aan de hand van verschillende opdrachten samen de sleutel tot ontsnapping vinden. Met een concrete casus kregen ze gevoel bij waar de dilemma’s en mogelijke ‘botsingen’ onder de Omgevingswet straks zitten. En tenslotte deden we een Omgevingswet-versie van Over de Streep. Hiermee oefenden we door middel van stellingen hoe breed Raadsleden de Omgevingswet wilden maken, welke thema’s belangrijk waren en hoe je die ambitie-keuzes maakt en kaders stelt. Wat hier gebeurde was mooi: soms was er nog wat twijfel, en soms probeerden deelnemers elkaar te overtuigen van een keuze.”
Langerak: “Het was een goede kennismaking met de Omgevingswet en bijkomende ontwikkelingen op gemeentelijk beleid en politiek niveau. Het is belangrijk dat wij hier als raadsleden gevoel bij krijgen. Er komen veel onderwerpen op ons af, ook uit die nieuwe Omgevingswet. Ik denk dat je als raadslid niet achter elke komma iets moet zoeken, maar wel de juiste signalen op moet pikken en kunnen sturen waar nodig. De vraag is dan: hoe doe je dat? Door ons met de sessie door de inhoud heen te leiden, werken het ambtenarenapparaat en de raad prettig samen. Dat bleek bij de transformaties in het sociaal domein ook een goede werkwijze.”
Hoe reageerden de deelnemers op deze creatieve aanpak?
Van der Werf: “Mensen kwamen energiek naar buiten. De kern van de discussie was telkens: het draait om balans. Waar stuur je als raad, en waar laat je los? Als je bijvoorbeeld strengere geluidsnormen hanteert om de gezondheid van je inwoners te bevorderen, kun je dan wel een woonlocatie realiseren naast een drukke weg? Welk vraagstuk krijgt dan prioriteit: woningnood of gezondheid? Waar baseer je die keuze op? Die zoektocht oefenen we samen.”
Langerak: “Ik kijk met een heel positief gevoel terug op de bijeenkomst. Belangrijk is dat er véél meer bij komt kijken dan alleen een wet die wordt ingevoerd. Het gaat voor mij om de verbinding van verschillende beleidsgebieden en gebruik te maken van de mogelijkheden die zo’n wet je biedt. Het is een kans om je bestaande beleid onder de loep te nemen terwijl je de uitvoering van zo’n nieuwe wet voorbereidt.”
Wat betekent dit voor de rol van de gemeente?
Van der Werf: “De gemeente kan niet meer volledig aan zet zijn maar móet in gesprek gaan met inwoners en ondernemers. Dat brengt een verschuiving van eigenaarschap met zich mee: waar is de raad en waar zijn de burgers eigenaar van de inhoud? Het is volgens mij belangrijk om die discussie te faciliteren.”
Langerak: “Nieuwegein is een jonge stad met karakter, waar veel goede dingen gebeuren maar de betrokkenheid bij de stad nog niet vanzelfsprekend is. Dat zie je ook terug in de gemeenteraad. De uitdaging is straks om samen onze ambities vorm te geven. In maart 2018 komt er een nieuwe raad en het is belangrijk die raadsleden ook tijdig in die ontwikkelingen van de Omgevingswet mee te nemen zodat dit besluitvormingsproces toch door kan gaan. Je kunt hier niet mee wachten.”
Van der Werf: “Deze Omgevingswet kan de beweging naar meer samenwerking en een integrale aanpak bij decentrale overheden een flinke boost geven. Veel gemeenten zijn al bezig te werken vanuit de bedoeling in plaats van de regelgeving, maar dit vergt echt een hoop werk. Gelukkig heeft onze raad hier ruimte voor gegeven maar ik kan me voorstellen dat de urgentie en het draagvlak vermindert met het aangekondigde uitstel.”
Wat betekent dit voor ambtenaren?
Van der Werf: “De sessies geven veel energie en de hoognodige feedback. We zijn op de goede weg en ontwikkelen een goed samenspel tussen ambtenaren en raad. Dat is erg prettig: deze nieuwe Omgevingswet ís ook een gezamenlijke opgave. Dit soort bijeenkomsten zou je daarom zelfs met wisselende spelers kunnen oppakken: inwoners bijvoorbeeld. Het lijkt een goede manier om samen te oefenen met een nieuwe vorm van besturen.”
Langerak: “Dat de invoering van de Omgevingswet is uitgesteld biedt natuurlijk ruimte om dit goed voor te bereiden. Ik ben er ook voor om dit écht integraal aan te pakken en beleid zoveel mogelijk te verbinden, maar dat heeft wel tijd nodig. Tegelijkertijd is het de uitdaging om dit momentum vast te houden en de invoering van de Omgevingswet hoog op de agenda en programma’s van het nieuwe college te zetten. Meer van dit soort bijeenkomsten zouden goed bij kunnen dragen aan dat bewustzijn.”
Wat zijn lessen die je met collega-gemeenten zou willen delen?
Van der Werf: “Ten eerste is dit een organisatiebrede opgave, dus pak hem ook zo op. Breng alle behoeftes en expertises samen en kijk wat er ontstaat. Onderzoek ook samen de ‘mits’ in ‘ja, mits’. Wij doen dit bijvoorbeeld intern elke zes weken met een interactieve Omgevingslunch. Dit is laagdrempelig, maakt de materie minder taai en je ziet dat het steeds meer gaat leven.”
“In de tweede plaats: inhoudelijk is deze transitie vergelijkbaar met het sociaal domein, maar organisatorisch zit de Omgevingswet hem veel meer in de gemeentelijke organisatie zelf. Het leuke eraan is dat dit juist ook weer veel kansen biedt om sociaal en fysiek beleid samen te brengen: eigenlijk is dit het tweede been van de bredere transitie die wordt bijgetrokken. Ik hoop dat wij die kans kunnen pakken en andere gemeenten ook.”
Bron: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties
