‘Straatnaamperikelen’ door Ton Vis

Binnen de Digitale Stad Nieuwegein besteedt de redactie, naast het actuele nieuws, ook veel aandacht aan de historie van de twee vroegere dorpen Jutphaas en Vreeswijk. Kijk maar naar de rubriek ‘Toen & Nu’, ‘de Oude PEN’ of ‘de Prentbriefkaart.’ Maar ook de rubriek ‘de Straat’ waarin onze fotograaf Arend Bloemink wekelijks een straat behandeld in het Nieuwegeinse, vindt u op De Digitale Stad Nieuwegein.

Leuk vond de redactie het verhaal van Ton Vis, die een artikel had geschreven in de Cronyck de Geyn over straatnamen, met name als twee gemeenten gaan fuseren. Hieronder zijn verhaal getiteld: ‘Straatnaamperikelen.’

Als er twee gemeenten gaan fuseren, zoals met Jutphaas en Vreeswijk gebeurde in 1971, dan heb je ineens van allerlei zaken dubbel. Je hebt twee gemeentehuizen, twee burgemeesters, heel veel wethouders en gemeenteraadsleden en ga zo maar door. Het meeste is organisatorisch wel op te lossen; zo zorgt een gemeenteraadsverkiezing in de nieuw gevormde gemeente voor een nieuw bestuurscollege en een burgemeester wordt door de kroon benoemd of herbenoemd.

Een nieuwe gemeente kan ook te maken krijgen met een aantal dubbele straatnamen, met name als het een samenvoeging van gemeenten betreft. In veel plaatsen in Nederland komen een aantal namen van straten en pleinen vrij algemeen voor, zoals Dorpsstraat, Herenstraat, Kerkstraat en Markt of Brink. In Jutphaas en Vreeswijk was dat niet anders. De nieuw gevormde gemeente Nieuwegein kende een aantal straten met gelijkluidende of bijna gelijkluidende namen omdat de straten zowel in Jutphaas als Vreeswijk voor kwamen. Voor een aantal straten moesten daarom nieuwe namen gezocht worden. Postcodes bestonden in het begin van de 70-er jaren nog niet; deze werden pas in 1977 in Nederland ingevoerd. Deze hadden wellicht voor de postbezorging voor meer duidelijkheid kunnen zorgen, maar voor de inwoners zijn dubbele straatnamen in dezelfde gemeente zondermeer onhandig en ongewenst.

Op 10 augustus 1971 stuurde het hoofd van de Afdeling Bevolking van de net gevormde gemeente Nieuwegein, de heer A. Schuurman, een brief aan Burgemeester en Wethouders waarin hij het probleem van de dubbele of nagenoeg gelijkluidende straatnamen aankaartte. Het ging daarbij om de volgende straten: Dorpsstraat, Schoolstraat, Wilhelminastraat, Utrechtsestraatweg, Klein Vuilcop (Vuilcop), Emmaweg (-laan), Julianaweg (-straat), Prins Hendriklaan (-straat) en Rijnlaan (-straat). In deze brief gaf hij al direct een aantal aanbevelingen en suggesties voor het wijzigen van deze dubbele namen, waarvoor hij tevens een motivatie gaf. Het leek hem gewenst dat in één buurt dezelfde soort namen voorkomen, omdat dit het zoeken naar een straat vergemakkelijkt. Letterlijk stond er in zijn brief:

Vreeswijk heeft een ‘Oranjebuurt’ met 13 straten. In Jutphaas daarentegen zijn 4 straten naar een lid van het Koninklijk Huis genoemd. Deze 4 straten liggen in de onmiddellijke nabijheid van straten, die genoemd zijn naar heerlijkheden en ridderhofsteden, zoals die in de 17e en 18e eeuw in Jutphaas waren (Zwanenburgstraat, Wijnesteijnstraat en Rijnenborghstraat).

Uitgaande van de gedachte van een wijk met dezelfde soort namen ligt het voor de hand, dat Wilhelminastraat, Emmalaan, Julianastraat en Pr. Hendrikstraat worden gewijzigd in bijv. Vronesteijn, Stormerdijk, Eversteijn, Rijnhuizen en Ten Baan. In dit kader past ook de Dorpsstraat in Jutphaas. Deze straat eveneens te noemen naar een vroegere heerlijkheid.

De Rijnstraat vormt een verbinding tussen de IJsselsteinseweg en de Sluyterslaan en ligt in een kunstenaarsbuurt. Deze straat te vernoemen naar een kunstenaar bijv. Jan Wittenberg (houtsnijder, lithograaf). De Rijnlaan in Vreeswijk ligt in een rivierenbuurt.

De Utrechtsestraatweg in Vreeswijk gaat over in de Vreeswijksestraatweg van Jutphaas. Om de namen van de kernen Jutphaas en Vreeswijk in stand te houden lijkt het mij wenselijk de Utrechtsestraatweg (Vreeswijk) te wijzigen in Jutphasestraatweg.

Klein Vuilcop in Vreeswijk grenst aan Vuilcop in Jutphaas. Klein Vuilcop met 3 woningen te wijzigen in Vuilcop.

Aan de Schoolstraat in Vreeswijk staan 3 huizen. Ze verkeren in zodanige staat, dat ze mettertijd worden afgebroken. Op deze plaats zullen geen nieuwe woningen meer komen, wel echter magazijnruimten, bestemd voor de winkeliers aan de Dorpsstraat. Deze 3 woningen aan de Schoolstraat te nummeren aan de Dorpsstraat.

Naar aanleiding van het bovenstaande wordt dan ook geadviseerd de volgende straten te wijzigen:
Dorpsstraat (Jutphaas) in Rijnhuizenstraat;
Emmalaan (Jutphaas) in Eversteijnlaan;
Julianastraat (Jutphaas) in Vronesteijnstraat;
Wilhelminastraat (Jutphaas) in Stormerdijkstraat;
Pr. Hendikstraat (Jutphaas) in Ten Baanstraat;
Rijnstraat (Jutphaas) in Wittenbergstraat;
Klein Vuilcop (Vreswijk) in Vuilcop;
Utrechtsesrtraatweg (Vreeswijk) in Jutphasestraatweg;
Schoolstraat (Vreeswijk) te nummeren aan de Dorpsstraat.

Naar aanleiding van deze brief besloot het College van B&W een “ambtelijke commissie straatnaamgeving” in te stellen, die zich hierover zou moeten buigen om advies uit te uitbrengen aan het College. Nieuwegein was aangemerkt als groeigemeente en omdat er voorzien was in de bouw van een groot aantal nieuwe wijken was dit zeker geen onverstandig besluit: er zouden in de loop van de daarop volgende jaren nog vele nieuwe wijken en straten van een naam moeten worden voorzien. Door het instellen van een aparte commissie straatnaamgeving kon veel discussie buiten de raad gehouden worden en kon door deze commissie veel voorwerk en onderzoek worden gedaan. De eerste taak van de commissie was echter een aanbeveling te doen om het probleem van de gelijkluidende straatnamen op te lossen, zoals aangehaald in de brief van de heer Schuurman.

Hierop werd een commissie in het leven geroepen die bestond uit de heren N.J. Zonderland (gemeentewerken), P.W. Ellen (stadsontwikkeling), F. van Zutphen (oudheidskundige), S.G. Nieuwenhuizen (namens het Postdistrict Utrecht van de PTT) en A. Schuurman (bevolking), die de commissie voorzat.

Op 25 oktober 1971 stuurde de commissie straatnaamgeving een verslag van hun vergadering d.d. 30 september, waarin de suggesties uit de brief van de heer Schuurman in grote lijnen werden overgenomen. Ten aanzien van de Rijnstraat in Jutphaas was de commissie echter van mening dat de naam gewijzigd moest worden in die van een kunstenaar. Deze straat ligt immers in een kunstenaarsbuurt. Geadviseerd werd deze de naam Hildo Kropstraat te geven, een stadsbeeldhouwer van Amsterdam, die het jaar daarvoor overleden was. Van hem is o.a. het reliëfmonument op de Afsluitdijk.

De commissie was unaniem van mening, dat de naam van de Dorpsstraat in Jutphaas moest worden gewijzigd. De heer Van Zutphen bracht de naam Hoofdstraat naar voren, omdat vroeger de Dorpsstraat inderdaad een hoofdstraat was. Uiteindelijk heeft het College deze suggestie niet overgenomen en besloot men de naam Herenstraat door te trekken naar het zuiden.

Samenvattend adviseerde de commissie de volgende straatnaam wijzigingen:
a. de naam Dorpsstraat (Jutphaas) te wijzigen in: Hoofdstraat (werd uiteindelijk Herenstraat);
b. de naam Wilhelminastraat (Jutphaas) te wijzigen in: Stormerdijkstraat;
c. de naam Emmalaan (Jutphaas) te wijzigen in: Vredebestlaan;
d. de naam Julianastraat (Jutphaas) te wijzigen in: Ten Baanstraat;
e. de naam Prins Hendrikstraat (Jutphaas) te wijzigen in: Rijnhuizenstraat;
f. de naam Rijnstraat (Jutphaas) te wijzigen in: Hildo Kropstraat;
g. de naam Schoolstraat (Vreeswijk) te laten vervallen;
h. de naam Utrechtsestraatweg (Vreeswijk) te wijzigen in: Jutphasestraatweg.

Dorpsstraat Jutphaas, nu Herenstraat

Tevens adviseerde de commissie burgemeester en wethouders voor te stellen een ambtenaar van rijkspolitie en brandweer in de commissie op te nemen. Ook werd voorgesteld de gemeenteraad te verzoeken een zgn. “Machtigingsbesluit” te nemen, zodat het College van Burgemeester en Wethouders in het vervolg zelfstandig besluiten kon nemen betreffende de straatnaamgeving.

In een voorstel van het College aan de gemeenteraad werd het bovenstaande uitvoerig omschreven en gemotiveerd. In de gemeente Jutphaas was door een raadsbesluit van 12 oktober 1934 het College van Burgemeester en Wethouders al gemachtigd om de namen te bepalen van straten, pleinen en grachten, terwijl in de gemeente Vreeswijk de raad hierover kon besluiten. Uiteindelijk werden de straatnaamwijzigingen in het begin van 1972 geëffectueerd. Vanuit de bevolking kwamen verrassend weinig protesten, vooral ook omdat men de noodzaak inzag van het vermijden van dubbele straatnamen.

Tot op de dag van vandaag is de commissie straatnaamgeving in de gemeente Nieuwegein actief, al heet deze nu ‘Commissie naamgeving openbare ruimte’. De commissie adviseert het college niet alleen over de naamgeving van wijken, straten en huisnummering, maar ook over naamgeving van delen van de openbare ruimte en gemeentelijke bouwwerken.

Emmalaan Jutphaas, thans Vredebestlaan

Bronnen/documentatie: Het Utrechts Archief
Foto’s: Archief Historische Kring Nieuwegein