Dinsdagmiddag 12 maart 2019 vond op de Museumwerf in Vreeswijk de officiële start plaats van de herbouw van Middeleeuwse Stadskraan uit Utrecht. De start van de bouw werd toen verricht door gedeputeerde Mirjam Maasdam van de provincie Utrecht. Onze videograaf Jos van Vogelpoel was ter plekke en maakte bovenstaand videoverslag.
Volgende week, ruim drie jaar later, is de Stadskraan af en zal hij worden vervoerd naar zijn plek op de Bemuurde Weerd, naast de Monicabrug in Utrecht. Achttien leerlingen en zes stagiairs hebben er met ziel en zaligheid aan gewerkt. In weer en wind. Het hele project kostte bijna € 600,000,-.
Het vervoer aankomende vrijdag 13 mei (oeps!) zal veel bekijks trekken. De Stadskraan is maar liefst 13 meter hoog en weegt meer dan 30 ton! Het vervoer zal met een grote ponton van Vreeswijk naar Utrecht over het water vervoerd worden. Het Amsterdam-Rijnkanaal trotseren om vervolgens over de weg de binnenstad in te trekken. Duidelijk is dat er veel materieel nodig zal zijn om de klus te klaren. ‘Pas midden volgende week is bekend welke route precies genomen gaat worden’ aldus Liesbeth Bouwhuis, projectcoördinator van de bouw van deze prachtig nagebouwde historische Stadskraan. Duidelijk is dat een enorme hoeveelheid aan hijskranen, boten en trucks met opleggers zal worden ingezet tijdens de reis naar zijn vaste plek. Bouwhuis: ‘De klus zal echter geen makkie worden en we zien het als een grote uitdaging, deze unieke transportklus.’
Over de Stadskraan
De eerst bekende Stadskraan dateert uit de 15e eeuw en stond op Het Wed bij de Ganzenmarkt, maar stortte in 1837 in, om precies te zijn op zaterdag 9 september. Het instorten van de Stadskraan in Utrecht gebeurde tijdens het ophijsen van een zwaar, gietijzeren beeld van een vrouw. Dit beeld – in de vorm van een zuil – was bedoeld om de gevel van de winkel van Sinkel aan de Oudegracht te versieren. De vrouw bleek echter veel te zwaar: het bovenste gedeelte van de kraan brak af en viel met beeld en al in het water. De schade was zo groot dat herstel niet mogelijk was. Al sinds het instorten van de kraan is gesproken over herbouw. Na 185 jaar lijkt het er nu eindelijk van te komen.
Kooplieden uit noord en zuid vervoerden hun waren over het water langs de Vaartse Rijn en de Vecht door de Oudegracht naar de Stadskraan. De goederen werden daar uit de schepen op de hoge straat gehesen of over het wed met paardenkracht afgevoerd richting Ganzenmarkt. De waar werd naar de Waag (deel van het oude stadhuis) gebracht, geïnspecteerd en gewogen. Vervolgens werd er belasting geheven en konden de goederen verspreid worden over de stad. De kraan vormde op die manier een belangrijke bron van inkomsten voor de stad.
Op de voorgrond de tredmolen
De kraan kwam in beweging met twee tredmolens die werkten op menskracht, kraankinderen. Deze kraankinderen (craenkinderen) zijn een verhaal apart. Eigenlijk waren het volwassenen voor logistiek werk in en om een kraan. Een kraan had een kraanmeester, 12 kraankinderen, 2 noodhulpen en 2 slepers. Een soort dagloners waren de kraankinderen. Toewijzing van werk ging via verdobbeling (loting) door de kraanmeester. Je ziet ze op beeld als lopers in de tredmolen, als aandrijvers voor de kraan. Soms met een dakje tegen de regen. Geen ongevaarlijk werk! Maar het werd goed betaald. Daarnaast hadden de kraankinderen logistieke skills, als werkverdelers voor de noodhulpen en slepers. Formeel waren zij zelfs beëdigd ambtenaar. Jawel, als craenkind had je een positie, werd je voor vol aangezien.
Rond 1838 werd het waaggebouw verplaatst naar de noordzijde van de stad waar een nieuw haven-/ marktgebied werd ontwikkeld. In de loop der eeuwen bevonden zich daar al eerder grote kranen bij de Bemuurde Weerd en bolwerk Morgenster met de aansluiting van de rivier de Vecht op de Stadsbuitengracht en Oudegracht. Dit gebied kreeg tegelijk met de waag een nieuwe, ijzeren, stadskraan, die het tot 1968 uithield.
Onze redactie zal aanwezig zijn bij het vervoer van de Stadskraan van Vreeswijk naar Utrecht. Op een heel mooi moment, in het jaar dat Utrecht 900 jaar stadsrechten en 900 jaar waterbeheer viert en dat de singel weer rond is.
Videograaf Bart van Rooijen zal alles videografisch vastleggen zodat onze lezers deze spannende tocht op vrijdag de 13e kunnen terugzien op De Digitale Stad Nieuwegein. Kijk hier eens voor meer achtergrond informatie.
