Nieuwegein bestaat een halve eeuw en dat betekent dat veel scholen uit de beginperiode van de gemeente aan vernieuwing toe zijn. De gemeente onderzoekt of de gebouwen te behouden zijn en aan te passen aan de eisen van de huidige tijd.

De Schakel en Beatrixschool in de wijk Wijkersloot | Foto Leon Sebregts

De gemeente Nieuwegein heeft als ambitie dat elk kind les moet krijgen in een modern, kwalitatief goed onder­ wijsgebouw. Een gebouw waar ruimte is voor innovatie, waar meerdere functies worden samengebracht onder één dak, met een groen schoolplein met bomen en planten. De gebouwen moeten groei en krimp kunnen opvangen, energieneutraal zijn en klimaatadaptief. De huidige, verouderde gebouwen worden nu opnieuw bekeken, in samenhang met de omgeving, met respect voor de beleving van gebruikers en omwonenden en voor de historie van het gebouw.

Verspilling
Judith Willemsen, programmamanager Maatschappelijk Vastgoed, vertelt over de aanpak van de gemeente. ‘Een aantal jaren geleden hebben we een haalbaarheidsstudie laten uitvoeren voor onze schoolgebouwen. De vraag was of we konden renoveren of beter konden kiezen voor vervangende nieuwbouw. Toen leek nieuwbouw de beste optie. Inmiddels is de markt veranderd en is het vervan­ gen van de gebouwen door nieuwbouw door de stijgen­ de bouwkosten erg kostbaar geworden – nog afgezien van de verspilling die het natuurlijk is om al die gebou­wen te slopen.’

Ook omwonenden zaten niet te wachten op sloop van de schoolgebouwen. Ze waren juist tevreden over de school in hun leefomgeving. Gebruikers zagen ook niet altijd de meerwaarde van nieuwbouw, vertelt Willemsen: ‘Ze wa­ren gehecht aan de ruimtelijke opzet van de scholen, de lichte ruimtes en de patio’s en vroegen zich af wat ze terugkregen met de huidige huisvestingsnormen.’ De gebouwen kampten vooral met problemen in het binnenklimaat en de verrommeling van het gebouw – tekortkomingen die meestal wel op te lossen moeten zijn zonder de gebouwen te slopen. Daarmee kwam de keuze voor renovatie of zogenoemde vernieuwbouw steeds meer in beeld.

Forse opgave
Nieuwegein heeft een flink aantal scholen en sportaccommodaties die binnen nu en twintig jaar voor vernieuwing in aanmerking komen. Daarbij gaat het om vijf schoolcom­plexen en drie losstaande scholen in het primair onderwijs, drie scholen in het voortgezet onderwijs en vijf gymzalen. Het merendeel van deze gebouwen is in de jaren zeventig gebouwd en inmiddels veertig tot vijftig jaar in gebruik. Als al deze gebouwen wor­den vervangen voor nieuwbouw, betekent dat een enorme investe­ ring voor Nieuwegein. Met dit on­ derzoek hoopt de gemeente haar hoge ambities haalbaar én betaal­baar te maken.

Behoud van de scholen is ook belangrijk voor de buurt. Immers, deze jarenzeventigscholen in Nieuwegein en in andere groeikernen, zijn gelijktijdig met de omringende bebouwing gerealiseerd. De scholen en de woningen zijn samen één stedenbouwkundig ontwerp en lopen naad­ loos in elkaar over. De scholen hebben een markante plek in het hart van de woonwijken. Ze zijn daardoor een vertrouwde plek voor de bewoners, waarvan generatie op generatie op ‘hun’ buurtschool zat.

Genuanceerd financieel beeld
De kwaliteit van vernieuwbouw moet gelijk zijn aan die van nieuwbouw, met een levensduur van minimaal veer­ tig jaar. Naar elke school wordt uitgebreid onderzoek gedaan en een plan gemaakt voor instandhouding, ver­ nieuwbouw en nieuwbouw. Ieder schoolgebouw wordt afzonderlijk beoordeeld, want het ene gebouw kan met minimale ingrepen nog een aantal jaren mee, bij een an­ dere school is groot ingrijpen noodzakelijk. Zo ontstaat ook financieel een genuanceerd beeld. Doel is om voor elke school een plan voor vernieuwing te maken en dit uit te zetten in een planning voor de komende twintig jaar.

Het adviesbureau bbn kreeg via een aanbesteding op­ dracht om de scholen in Nieuwegein te onderzoeken. Voor deze integrale opgave formeerde bbn een team met architecten, erfgoeddeskundigen en bouwtechnisch adviseurs.

Lelijk, truttig, zielloos
‘Voor de scholen in Nieuwegein, maar ook voor post ’65­ erfgoed in het algemeen, komt het onderzoek geen mo­ment te vroeg’, vertelt wethouder Onderwijs en Maat­ schappelijk Vastgoed Jan Kuiper. ‘Veel van onze toekomsti­ge monumenten zijn inmiddels gesloopt of onherstelbaar verminkt. De onverschilligheid bij de omgang met jong erf­goed komt door de lage waardering voor dit type erfgoed. Mensen vinden het al snel lelijk, truttig en zielloos. En dat terwijl de geschiedenis haar werk nog niet heeft kunnen doen.’

De door bbn aangetrokken architect, Alfons Hams van Spring Architecten, bedacht een concept waardoor de waarde van de schoolgebouwen behouden blijft en ze toch vernieuwd kunnen worden. ‘Eigenlijk is dit soort scholen ontworpen als een soort miniversie van een stad. Lokalen zijn gegroepeerd rondom patio’s en verdeeld in leeftijds­ groepen. Die hadden eigen speelplaatsen en entrees, maar kwamen samen in de gemeenschappelijk ruimtes. De ge­ bouwen uit deze periode zijn door hun opzet uit te breiden met behoud van de architectonische structuur. De gebouw­ typologie leent zich er zodoende voor oog te houden voor de cultuurhistorische waarde en tegelijkertijd toch de stap naar eigentijds onderwijs te maken.’

Visie voor het erfgoed
Om de ambitie rond het behoud van het erfgoed con­ creet te maken, heeft de gemeente Nieuwegein een overkoepelende erfgoedvisie opgesteld. Kern van deze visie is dat het gaat om het ‘verbinden met verhalen’. Erfgoed is niet alleen een zaak van wetten, regels en ruimtelijke ordening, maar kan bijdragen aan het verbin­ den van inwoners, bezoekers en ondernemers met de stad. De vernieuwingsopgave van de schoolgebouwen is hier een vertaling van.

Wethouder Kuiper is enthousiast over de plannen rond de toekomst van de schoolgebouwen en de aanpak van de gemeente. ‘Het erfgoed benaderen vanuit de potentie om te transformeren naar de wensen van deze tijd levert kennis op – ook in relatie tot de visie op de architectuur en stedenbouw van de omliggende wijk. Wij willen met ons onderzoek aantonen dat de opgave om de scholen te vernieuwen op een andere manier kan dan door sloop en nieuwbouw – en zo een inspiratiebron zijn voor andere jonge gemeenten die voor dezelfde opgave staan.’

Jan Kuiper is als wethouder verantwoordelijk voor de opgave van maatschappelijk vastgoed. Judith Willemsen is als programma­ manager Maatschappelijk Vastgoed kartrekker voor de vernieu­wingsopgave. Alfons Hams, architect bij Spring, is door het bureau bbn ingehuurd om voor alle scholen een plan te maken. Lotte Zaaijer en Leon Sebregts zijn als erfgoeddeskundige betrok­ ken bij het beoordelen van de gebouwen op erfgoedwaarde.

Met dank aan Judith Willemsen, Alfons Hams, Lotte Zaaijer en Leon Sebregts (foto’s) van Projecten Erfgoed Deal