De gemeente Nijmegen is de winnaar geworden van de BNG Bank Erfgoedprijs 2024, met dit jaar als thema Post 65-erfgoed. Juryvoorzitter Ina Adema maakte dit afgelopen donderdagmiddag bekend in Weert (de winnaar van de prijs in 2023) in bijzijn van wethouder John van Engelen uit Nieuwegein.
De gemeenten Apeldoorn, Nijmegen en Nieuwegein waren genomineerd voor deze prestigieuze publieksprijs. De jury wees Nijmegen aan als winnaar, omdat deze gemeente het Post 65-erfgoed als gelijkwaardig onderdeel van de rijke gemeentegeschiedenis ziet en behandelt. Nieuwegein was in 2023 overigens ook genomineerd, maar moest het toen afleggen tegen Weert, die de prijs toen in ontvangst mocht nemen. Hierdoor greep Nieuwegein afgelopen donderdag voor de tweede keer mis.
Wethouder John van Engelen (vierde van links) met de nominatie
Nominatie Nieuwegein
De jonge gemeente Nieuwegein (provincie Utrecht) ontstond in 1971 na samenvoeging van twee dorpskernen, Jutphaas en Vreeswijk. Nieuwegein is een zogeheten New Town, een stad die is gebouwd naar een planmatig ontwerp, en beantwoordde als groeikern aan de woningbehoefte in regio Utrecht. Momenteel telt Nieuwegein meer dan 64.000 inwoners. Als New Town is Nieuwegein bij uitstek een gemeente met veel bebouwing en infrastructuur van na 1965.
In 2021 vierde de gemeente haar 50-jarig bestaan. Ondanks haar jonge leeftijd kent Nieuwegein veel historisch erfgoed, zoals de archeologische vondsten van de Swifterbantcultuur en de vele oude dijken, (water)wegen, kastelen en forten, zoals Kasteel Rijnhuizen en de Vaartsche Rijn, het oudste kanaal van Nederland. Een belangrijk deel van het toekomstige UNESCO-werelderfgoed, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, ligt in Nieuwegein.
De gemeente greep haar 50ste verjaardag aan om het ‘jonge erfgoed’ in de stad – bijzondere gebouwen, wijken en infrastructuur van na 1965 – te inventariseren. Samen met de inwoners van Nieuwegein maakte ze een selectie van objecten uit de periode 1965-1990, die volgens de inwoners waardevol genoeg zijn om voor de toekomst te behouden. Hieruit kwam bijvoorbeeld bloemkoolwijk De Zwaluw, maar ook de opvallende houtskeletbouw van De Sierduif in de wijk Doorslag.
Nu zet de gemeente vooral in op het beter beleefbaar en zichtbaar maken van haar oude én jonge erfgoed. Een wandelroute langs Post 65-parels gaat daaraan bijdragen. Ook werkt de gemeente het Erfgoed Deal-project ‘Scholen Nieuwegein’ verder uit. Schoolgebouwen uit de jaren ’70 waren aan vernieuwing toe. In plaats van sloop-nieuwbouw, heeft de gemeente onderzocht of de gebouwen behouden kunnen worden. Zo houdt de gemeente jong erfgoed in stand en kiest ze tegelijkertijd voor gezondheid en duurzaamheid.
De jury over de beoordeling van Nieuwegein
Het erfgoedbeleid van Nieuwegein toont een integrale en vernieuwende blik. Er wordt goed nagedacht over het maken van een échte verbinding tussen erfgoed en de veel bredere opgaven. Nieuwegein reflecteerde tijdens de pitch op de inmiddels afgesloten inventarisatie van het jonge erfgoed in de gemeente. Wat doe je als de uitkomst van een participatieve aanpak niet strookt met je eigen inzet? De jury vindt deze transparantie en het reflectieve vermogen van de gemeente heel voorbeeldstellend voor andere gemeenten.
Nu bewoners van wijken als Doorslag en De Zwaluw aanwijzing als monument niet zien zitten, zoekt de gemeente naar alternatieve manieren om dit Post 65-erfgoed te behouden. En verlegt de gemeente de nadruk naar het vergroten van de beleving, door een wandeling langs bijzondere Post 65-gebouwen te ontwerpen. De jury is vol lof over de wijze waarop de gemeente omgaat met deze onvoorziene uitkomst en luistert naar haar inwoners.
De gemeente Nieuwegein ziet in dat aanwijzing eerder een instrument is dan een doel en leert te kijken naar de omgeving en te luisteren naar de inwoners. De bewoners krijgen de ruimte voor eigen initiatief, dat vervolgens wordt ondersteund door de gemeente.
De beleidsmedewerkers zijn bevlogen, goed op de hoogte, en krijgen duidelijk de ruimte en Nieuwegein toont met het Erfgoed Deal-project ‘Scholen Nieuwegein’ dat vernieuwbouw een goedkoper en volwaardig alternatief kan zijn voor sloop en nieuwbouw, en is hiermee een voorbeeld voor andere gemeenten. Dit project illustreert integrale benadering van maatschappelijke thema’s.
Kanttekeningen
Bij de gemeente Nieuwegein is er duidelijk veel drive om er wat van te maken. Het is de vraag of de afdeling Erfgoed voldoende wordt gesteund door de raad en het college, waar de visie op geschiedenis en erfgoed niet heel prominent lijkt. De bemensing van de afdeling erfgoed lijkt kwetsbaar, met name wat betreft de continuïteit.
Tijdens het bezoek aan Nieuwegein trof de jury mensen die tevreden zijn over hun woonplaats. Inwoners waarderen voorzieningen enorm, maar niet om erfgoedredenen. Het besef vergroten bij inwoners van het lokale (jonge) erfgoed lijkt voor de gemeente de volgende stap. De positieve media-aandacht over de Post 65-architectuur in Nieuwegein en het ontwikkelen van een Post 65-wandelroute, zullen hier zeker aan bijdragen.
De jury constateerde matig onderhoud van de huizen in de wijk Doorslag. Ook vond men de onverzorgde achterkant van het winkelcentrum Cityplaza enigszins afsteken tegen de nette en levendige ‘voorkant.’
