In de rubriek ‘De Oude PEN’ behandelen we al jaren de historie van de gemeente Nieuwegein. Een samenvoeging van de twee gemeenten Jutphaas en Vreeswijk. Ook in de rubriek ‘Toen & Nu’ blikken we terug en kijken we naar vandaag. En dan hebben we het nog geeneens gehad over de rubriek ‘De oude ansichtkaarten.’ Eerder schreef onze redactie al over de eerste vermelding van Jutphaas. Deze week: ‘De slag bij Vreeswijk 1787: Jan Anthony d’Averhoult.’ Speciaal voor de thuisblijvers in de vakantie. Onderaan dit artikel kunt u alle leuke weetjes lezen die we in de afgelopen vakantie periode reeds hebben uitgebracht.
Op 9 mei 1787 vond bij het voormalige dorp Vreeswijk, en om precies te zijn in de buurt van Fokkesteeg bij het Fokkestegelaantje, een veldslag plaats tussen patriotten en orangisten, aanhangers van stadhouder Willem V, die de geschiedenis in ging als de Slag bij Vreeswijk. Het Utrechtse korps stond onder commando van het vroedschapslid Jan Anthony d’Averhoult. Jan Anthony d’Averhoult woonde in Utrecht.
Jan Anthony d’Averhoult
De Slag bij Vreeswijk
Op 9 mei 1787 vond de veldslag plaats tussen patriotten en orangisten. De Utrechtse patriotten wisten de stadhouderlijke troepen te verjagen, maar hadden twee doden te betreuren: kapitein-luitenant Cornelis Govert Visscher, commandant van de burgercompagnie Turkije, en de kanonnier Robertus van der Vlerk.
Kapitein-luitenant Cornelis Govert Visscher (1764-1787), die bij de Slag bij Vreeswijk omkwam, was een kleinzoon van Cornelis van Hengst (1715-1769) en Sara Sibilla Verdion (1709-1767).
Patriotten
Cornelis Govert Visscher woonde met zijn ouders Bartholomeus Willem Visscher en Anna Elisabeth van Hengst, broers en zussen op de Mariaplaats in Utrecht. Minrebroederstraat 20, ook in Utrecht, werd toentertijd bewoond door zijn oom Hendrik Jacob van Hengst (1742-1817).
De families Van Hengst en Visscher waren patriotten. Cornelis Govert Visscher’s oudere broer Gerard Anthony Visscher en zijn oom Hendrik Jacob van Hengst waren van 1786 tot 1787 lid van de Vroedschap. Hendrik Jacob van Hengst was het enige vroedschapslid dat tijdens de buitengewone vergadering van de vroedschap waarin Jan Anthony d’Averhoult het commando kreeg, liet aantekenen dat hij het niet eens was met het gebruik van geweld tegen de staatse troepen
Beiden werden in 1789 wegens patriottisme veroordeeld. Gerard Anthony Visscher werd verbannen uit Utrecht, Holland en Zeeland en ontslagen uit zijn openbare functies, met confiscatie van zijn goederen (vonnis, 30-05-1789; hij kreeg eerherstel in 1795). Hendrik Jacob van Hengst werd gestraft met een geldboete van 30.000 gulden (vonnis, 07-01-1789).
Jan Anthony d’Averhoult
In aflevering 5 van het Verleden van Utrecht wordt de slag bij Vreeswijk nagespeeld. De aflevering over de slag bij Vreeswijk is hierboven te zien.
In de uitzending van blijft onbenoemd dat de militaire compagnieën uit Utrecht onder het commando stonden van Jan Anthony d’Averhoult (1756-1792). Jan Anthony d’Averhoult, kleinzoon van Anna Jacoba Hoeufft (1688-1751), woonde aan de Voorstraat in Utrecht waar nu het appartementencomplex het Hof van Sint Jan staat.
Het huis aan de Voorstraat in Utrecht werd bewoond door de ongehuwde dochters van Anna Jacoba Hoeufft: Isabella Agneta d’Averhoult (1719-1785), Anna Magdalena d’Averhoult (1720-1787), Josina Benjamina d’Averhoult (1724-1807) en Charlotta Susanna d’Averhoult (1728-1785).
De zussen hadden hun neefjes Jan Anthony, Joost (1759-?) en Pompejus (1762-1780) in huis genomen, nadat hun broer Jan d’Averhoult (1721-1772) zijn echtgenote Gerardina de Valcke had laten opsluiten in een verbeterhuis. Na het overlijden van Jan d’Averhoult deed Gerardina de Valcke officieel afstand van het ouderschap en de opvoeding over haar drie onmondige kinderen. Volgens de Naamwijzer van 1787, woonde Jan Anthony d’Averhoult in 1786 nog in de Voorstraat.
Carrière in Frankrijk
De laatste jaren van zijn leven verbleef Jan Anthony d’Averhoult in Frankrijk. Nadat de Pruisische troepen tijdens de patriottenstrijd te hulp waren gekomen en Jan Anthony d’Averhoult enige tijd krijgsgevangene was geweest, had hij de wijk genomen, eerst naar Brussel en later naar Charleville.
In Frankrijk maakte Jan Anthony d’Averhoult carrière; in januari 1792 werd hij benoemd tot voorzitter van de Assemblée Législative.
Jan Anthony d’Averhoult overleed nog in datzelfde jaar. Na een machtswisseling, enkele maanden na zijn benoeming tot voorzitter, raakte Jan Anthony d’Averhoult zijn invloed kwijt. Toen de Pruisen zich in de oorlog gingen mengen, legde hij zijn functie als volksvertegenwoordiger neer. Na de bestorming van de Tuilerieën en de overgave van de markies de La Fayette, werd ook een arrestatiebevel voor Jan Anthony d’Averhoult uitgevaardigd.
Tijdens zijn tocht op weg om zich bij de vijand te melden, raakte D’Averhoult in een handgemeen met gewapende boeren. D’Averhoult wist schietend te ontsnappen, maar nam daarbij een verkeerde afslag en stuitte op een groep korenmaaiers. Men zegt dat Jan Anthony d’Averhoult zich toen, uit angst in handen van de vijand te vallen, door het hoofd heeft geschoten. Volgens R.E. de Bruin (aan wie deze informatie is ontleend) zat de verwonding wel op een vreemde plek voor een zelfmoord.
Tante Josina Benjamina d’Averhoult
Met zijn tante Josina Benjamina had Jan Anthony d’Averhoult sinds zijn jeugd een speciale band. Toen Jan Anthony naar het buitenland vertrok, ging zij met hem mee. Haar beslissing om Jan Anthony te vergezellen was vermoedelijk niet alleen ingegeven door de hechte band die zij met hem had. Ook het feit dat alle drie haar zusters met wie zij het huis aan de Voorstraat deelde recent overleden waren, zal hebben meegespeeld.
Terug naar Utrecht
Na de dood van Jan Anthony d’Averhoult keerde Josina Benjamina d’Averhoult terug naar Utrecht. Nog in 1806 gaf Josina Benjamina d’Averhoult als erfgenaam van Jean Antoine d’Averhoult procuratie voor het afwikkelen van financiële zaken in Charleville.
Josina Benjamina d’Averhoult overleed op 21 april 1807, wonende bij haar zuster Maria Catharina d’Averhoult (1727-1808), douairière van Joost Taets van Amerongen, in het voormalige huis op Drift 7 in Utrecht. Zij werd begraven in de Catharijnekerk.
Centraal Museum
Wie een tastbare herinnering aan de Slag bij Vreeswijk wil zien, zou eens een bezoek aan het Centraal Museum Utrecht moeten brengen. Daar zijn, in de tentoonstelling ”De Wereld van Utrecht“, voorwerpen afkomstig van Visscher en Van der Vlerk te zien (waaronder kleding en haarlokken). Aan de wand, boven de voorwerpen, hangt het geschilderde portret van Jan Anthony d’Averhoult door Louis Léopold Boilly uit 1792.
Overigens lijkt het glas dat in de vitrine met de voorwerpen staat toevallig gekozen. Het glas is afkomstig van de burgercompagnie Fortuin. Een glas van de burgercompagnie Turkije, waar Visscher en Van der Vlerk toe behoorden, was mijns inziens toepasselijker geweest.
De wijk Fortuin (later wijk G) omvatte onder meer de west- en zuidzijde van het Janskerkhof en de Minrebroederstraat in Utrecht, waar het huis van de grootouders van Visscher stond. Ten tijde van de slag bij Vreeswijk woonde zijn oom Hendrik Jacob van Hengst in dit huis. De achterzijde van dit huis is overigens te zien op het schilderij ‘Het Janskerkhof’ van Isaac Ouwater, dat ook in de tentoonstelling in het Centraal Museum hangt.