De vierde hoogwaterpiek van deze winter passeert vandaag het gebied van De Stichtse Rijnlanden. Dat levert geen gevaar op voor de waterveiligheid. Dat was 400 jaar geleden wel anders: toen brak de Lekdijk door bij ’t Waal nabij Vreeswijk. Het water van de Lek stond na een paar dagen tot in de grachten van Amsterdam, en reikte tot ver achter Gouda: een nationale ramp. Die historische gebeurtenis grijpt het waterschap aan om het waterbewustzijn van zijn inwoners te vergroten.
Waterbewustzijn
“Weinig inwoners van ons gebied weten hoe hoog bij hen het water komt als de Lekdijk doorbreekt en wat ze in dat geval zouden moeten doen”, zegt Willem van der Steeg, hoogheemraad voor onder andere waterbewustzijn en cultuurhistorie. “Vandaar dat we de historische gebeurtenissen van 1624 aangrijpen om hier extra aandacht aan te besteden. Want als de Lekdijk nu doorbreekt, kan het water nog steeds tot Amsterdam komen.”
Spannend boek
“De notulen van dijkgraaf en hoogheemraden van onze rechtsvoorganger Hoogheemraadschap Lekdijk Bovendams van januari 1624 lezen als een spannend boek”, vertelt Van der Steeg. “Daarin staat precies beschreven hoe de toenmalige bestuurders te werk gingen. Ze werden erop uitgestuurd om rijshout (wilgentakken), klei en schepen in te kopen, om het gat in de dijk te dichten. Ook schreven onze voorgangers een brief aan prins Maurits, en aan de hoogheemraadschappen Delfland, Rijnland, Schieland en Amstelland, om hun hulp te vragen.”
Herstel van de dijk en de financiering ervan
Hoe het gat in de dijk werd gedicht is vastgelegd op een prent en een schilderij, die nog steeds te zien zijn in het waterschapskantoor van De Stichtse Rijnlanden. De veertienjarige Ian Both legde de aanleg van een (tijdelijke) ringdijk om het gat vast. In december 1624 gaf de toenmalige kameraar (penningmeester) meer dan vijftig obligaties uit om het definitieve herstel van de dijk te financieren. Eén daarvan is tegenwoordig de oudste obligatie ter wereld, waarop nog steeds rente wordt uitbetaald: namelijk door De Stichtse Rijnlanden! Het is de bedoeling dat de New York Stock Exchange, de huidige eigenaar van die eeuwigdurende obligatie, de rente in december komt innen.
Gastlessen: wat doe je bij een grote overstroming?
Tien klassen van College De Heemlanden en Yuverta vmbo in Houten krijgen de komende weken op een speelse manier gastlessen van het waterschap over de Lekdijk en wat te doen bij een overstroming. Ze voeren een dijk-bezwijkproef uit en spelen ‘het zolderspel’. Daarmee ontdekken ze wat je wel en niet mee moet nemen naar je zolder, als jouw huis en wijk overstromen. Die kans is weliswaar erg klein, maar nooit helemaal nul. Van der Steeg: “Natuurlijk doen we er alles aan om een herhaling van zo’n ramp als in 1624 te voorkomen, door versterking van de Lekdijk en door met onze crisisorganisatie te oefenen. Maar helemaal uitsluiten kunnen we een dijkdoorbraak niet. En door klimaatverandering zullen perioden van hoogwater op de Lek steeds vaker voorkomen, en extremer zijn. We kunnen maar beter voorbereid zijn!”
De dijkdoorbraak van 1624
Het nieuwe jaar van 1624 is nog maar net begonnen of de dijk breekt door bij Tull en ’t Waal. Door het kruiende ijs stuwt het water in de Lek zo hoog op dat de druk op de dijk te groot wordt en bezwijkt. Het is al de tweede keer dat de dijk hier bij het Oud-Slijkerveer doorbreekt. Eerder gebeurde dat al in 1496.
Al snel staat de hele omgeving van Utrecht en het gebied tussen de Hollandsche IJssel en Woerden onder water. De kades van de Wiericke, tussen Woerden en Gouda, houden het water nog even tegen, maar als ook die bezwijken stroomt het water door tot aan Rotterdam, Delft en Leiden. De ramp in het westen van Utrecht en Holland is groot. Vee verdrinkt en ook huizen komen onder water te staan. In Woerden wordt een dam gelegd om het water af te leiden richting Amstelland, maar dat kunnen de sluizen in de Amstel niet aan en al snel staan delen van Amsterdam blank.
Met man en macht wordt gewerkt aan een ringdijk om het gat in de dijk. Het weer is onstuimig en het vriest. Het dijkleger dicht het laatste gat door schepen gevuld met zand en stenen te laten zinken.
Op 6 maart 1624 dooit het en breekt de nieuwe ringdijk weer door. Het water stroomt opnieuw richting Jutphaas. Dit keer wordt het gat wel snel gedicht.
Om het herstel van de dijk te bekostigen, geeft Hoogheemraadschap Lekdijk Bovendams eeuwigdurende obligaties uit. Eén van die obligaties is nu in bezit van de New York Stock Exchange. Het is de oudste obligatie ter wereld waarop nog steeds rente wordt uitbetaald – door de rechtsopvolger van het vroegere hoogheemraadschap, namelijk De Stichtse Rijnlanden! Maar liefst 15 euro.
Hoewel er bijna vierhonderd jaar van dijkversterkingen voorbij zijn, en de Lekdijk meters hoger en sterker is, kan het water bij een dijkdoorbraak nog steeds tot Amsterdam komen. Door klimaatverandering zullen er vaker en langere perioden van hoogwater voorkomen. Ook weten we door betere technieken, dat de Lekdijk kwetsbaarder is voor piping (water dat onder de dijk door sijpelt) dan we dachten. Het werk aan de dijk is nooit af…..we zullen de dijk moeten blijven versterken.
