Als het goed is krijgt Nieuwegein er binnenkort enkele nieuwe monumenten bij. Kenmerkende gebouwen vanaf 1965 tot nu: ‘Jonge Monumenten.’ De inwoners van Nieuwegein kunnen nog tot 2 mei aanstaande een keuze maken. De gemeenteraad zal uiteindelijk beslissen welke monumenten er bij komen. Maar binnenkort zal de gemeenteraad ook beslissen wat er met één van de meest kenmerkende monumenten van de stad gaat gebeuren: ‘De Doorslagsluis.’ Daar waar de oorsprong ligt van onze stad, die binnenkort overigens 50 jaar bestaat. Linksaf ga je naar Vreeswijk en rechtdoor, via de Doorslag, naar ’t Geyn in het toenmalige Jutphaas. Deze twee dorpskernen vormen nu Nieuwegein.
Uit rapporten blijkt dat technisch gezien de Doorslagsluis, gelegen naast de Herenstraat in de bebouwde kom van Jutphaas, te veel opstuwing (weerstand) levert. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) kwam tot deze conclusie nadat zij de sluis in 2015 hadden overgenomen van Rijkswaterstaat. Dit bleek uit een hydraulische test in april 2017. Detail: De Doorslagsluis werd in oktober 2010 aangewezen als gemeentelijk monument.
In 2015 zijn de Gekanaliseerde Hollandse IJssel (GHIJ) en het kanaal De Doorslag overgedragen van Rijkswaterstaat naar HDSR. Kort daarna is een project opgestart om het achterstallige onderhoud weg te werken. Een nalatenschap van Rijkswaterstaat. Een hekel punt is De Doorslagsluis. In de Erfgoedvisie, vastgesteld in 2019 door de gemeenteraad stelt Nieuwegein: ‘De gemeente vindt het wenselijk dat De Doorslagsluis behouden blijft en daarmee een bijdrage levert aan de herinrichting van de Herenstraat.’
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden wil het liefst de monumentale sluis verwijderen of aanpassen. Een kolk om de sluis heen en het monument in ere te herstellen is te duur, zo bleek uit onderzoek medio 2018 samen met aannemer Heijmans. ‘Niemand gaat hiervoor zijn portemonnee trekken’ was de conclusie.
Op 12 mei 2020 heeft het dagelijks bestuur van HDSR als voorlopig voorkeursvariant voor de sluis vastgesteld: ‘Ontmanteling van de twee sluishoofden en op de plekken in de kade een naar de voormalige sluishoofden verwijzende constructie met bescheiden cultuurhistorische uitstraling.’ en daarnaast: ‘Bestuurlijk overleg te voeren met de gemeente Nieuwegein om te bespreken of deze bereid is om de meerprijs te betalen of te delen met HDSR voor een duurdere variant, waarbij de sluis volledig wordt gerenoveerd of sprake is van ontmanteling van de sluis en op die plekken in de kade een naar de voormalige sluishoofden verwijzende constructie met duidelijke cultuurhistorische uitstraling.’ Over deze voorkeursvariant is sedert 2020 ambtelijk overleg geweest.
Tot op heden heeft De Doorslagsluis ook de functie van ‘noodcoupure’, die gesloten kan worden als ergens in het watersysteem een calamiteit plaats vindt. Bijvoorbeeld het falen van een kering of een sterke verontreiniging van het water. In de nieuwe situatie, dus bij sloop van de De Doorslagsluis, komt deze functie een stukje ten noorden van de voormalige sluis in de vorm van sleuven in de kade waarin schotbalken kunnen worden geplaatst.
De mogelijke nieuwe situatie
De Doorslagsluis ligt er al tientallen jaren sterk verwaarloosd bij en van het bruggenhoofd is intussen bekend dat de constructie niet meer stevig genoeg is. HDSR dringt er op aan om vast te houden aan bovengenoemd voorkeursvariant waarbij ook het resterende deel van De Doorslagsluis en het bruggenhoofd worden gerenoveerd.
Begin deze zomer zal Nieuwegein een beslissing nemen over de toekomst van De Doorslagsluis. Het oordeel staat geagendeerd voor de gemeenteraad op 15 juli aanstaande.
Reactie gemeente Nieuwegein
De gemeente Nieuwegein laat weten: ‘De raad gaat 15 juli een besluit nemen of het Voorlopig Ontwerp, wat nu voorligt vanuit het HDSR, voldoende is om verder uitgewerkt te worden naar een Definitief Ontwerp (waarbij ook het traject van aanvraag omgevingsvergunning bij hoort). De sluis is op dit moment een gemeentelijk monument. Met het besluit van 15 juli zal deze status niet veranderen.’
Info
In 1373 wordt de sluis bij Vreeswijk gebouwd en wordt de Vaartse Rijn doorgetrokken tot de Lek. In die tijd was de behoefte aan een betere verbinding gegroeid en was de kennis voor het aanleggen van een sluis voldoende ontwikkeld. Het deel van de Vaartse Rijn langs Oudegein en het Geyn werd met de IJssel verbonden door de dam bij het Geyn weg te halen. Deze werd ‘doorgeslagen.’ Hierdoor is waarschijnlijk de naam ‘de Doorslag’ ontstaan. Er is dan nog wel sprake van een sluis (een schuif) om de waterstand te reguleren. Dit deel van de Vaartse Rijn heet dan voortaan “de Doorslag.” De functie van dit water is zowel voor plaatselijk vervoer als voor de waterhuishouding van onder andere Utrecht.
