Medio januari zijn tijdens de twee informatiebijeenkomsten in Nieuwegein, over het boren naar aardwarmte in Nieuwegein, veel vragen neergelegd bij Lean Warmtebron Utrecht. Deze vragen zijn aansluitend neergelegd bij de verschillende vakinhoudelijke specialisten. In dit artikel de eerste set antwoorden, aldus Manon Raats, Communicatiemanager van Warmtebron Utrecht aan onze redactie.
Op basis van geologische onderzoek is het gebied aan de zuidkant van gemeente Utrecht en gemeente Nieuwegein in beeld gekomen voor aardwarmtewinnig. Dit heeft onze redactie in april 2019 al laten weten. In de tweede helft van 2019 is door Warmtebron Utrecht, een gebied gevonden dat geschikt is om verder te onderzoeken. Dat gebied ligt zo dicht mogelijk bij het warmteoverdrachtstation van Eneco, nabij het kruispunt Batauweg / A.C. Verhoefweg / Symfonielaan. Binnenkort zal op deze plek geboord worden naar aardwarmte.
Raats: ‘In totaal hebben we tijdens de twee bijeenkomsten in Nieuwegein bijna zo’n 70 vragen ontvangen. Het zorgvuldig en zo volledig mogelijk beantwoorden van al die vragen neemt helaas wat meer tijd in beslag dan we hadden verwacht. Daar komt nog bij dat we de vaak technische en complexe antwoorden graag in ‘gewone mensentaal’ willen aanbieden. In dit artikel staan de onverkorte antwoorden op de eerste 27 vragen. We doen ons best om ook de antwoorden op de overige vragen snel te delen.’
Aanvullende vragen
De vragen onder dit artikel hebben betrekking op onderwerpen als de locatiekeuze, risico’s en maatregelen, overlast voor de omgeving, het onderzoek, inspraakmogelijkheden en het betrekken van omwonenden bij de besluitvorming.
Onderzoeken delen
‘Ook is aangegeven dat we de onderzoeken voor Lean met belangstellenden willen delen. Er is een geologisch onderzoek uitgevoerd en op dit moment zijn we bezig met de voorbereidingen om dit te publiceren. Na publicatie is dat onderzoek voor iedereen beschikbaar. Verder wordt er momenteel een haalbaarheidsstudie uitgevoerd. De uitkomsten daarvan zijn dus nog niet beschikbaar. In deze studie wordt onder andere een Inventarisatie Milieu en Omgevingsaspecten uitgewerkt. Zodra deze studie is afgerond zal ook deze worden gedeeld’ aldus Warmtebron Utrecht.
Wat is Warmtebron Utrecht?
In de provincie Utrecht onderzoekt Warmtebron Utrecht de komende jaren of aardwarmte een goed alternatief is voor gas en elektriciteit. En of het een veilige, haalbare en betaalbare manier is om onze klimaatdoelstellingen te behalen. Daarvoor zijn in 2018 twee onderzoeksprojecten gestart: Lean en Goud. Het project Goud richt zich op het Kantorenpark Rijnsweerd en het naastgelegen Utrecht Science Park. Verdeeld over de projecten, zijn 11 organisaties betrokken, van publiek tot privaat. Bij dergelijke projecten is het belangrijk de omgeving op een goede manier mee te nemen. Daarom communiceert Warmtebron Utrecht op een open en transparante wijze over de kansen die aardwarmte kan bieden, maar ook over eventuele risico’s.
De vragen en antwoorden
1.Wanneer wordt de exacte locatie bekend gemaakt? We verwachten in eerste kwartaal van dit jaar ons onderzoek af te kunnen ronden. Dan weten we wat voor het onderzoek de meest kansrijke locatie is.
2. Kunnen er aardbevingen ontstaan? Bij de 20 doubletten die Nederland op dit moment telt, zijn alleen in het Limburgse Grubbervorst mogelijk aardbevingen opgetreden door geothermie. Hier werd doelbewust in een breukgebied geboord om gebruik te maken van de doorlatendheid van die breuken. Bij Lean vermijden we het boren in breuken en maken we gebruik van een doorlatende grondlaag (het Rotliegend). Voordat er geboord gaat worden, zullen we dit moeten aantonen aan Staatstoezicht Op De Mijnen (SodM).
3.Kunnen woningen als gevolg van de boringen scheuren? Bij gasproductie wordt er gas uit de bodem gehaald en gaat de bodem zakken. Als dat ongelijkmatig en langdurig gebeurt kan er schade aan gebouwen optreden zoals dat in Groningen is gebeurd. Bij de winning van aardwarmte wordt warm water uit de bodem gehaald en wordt er net zoveel afgekoeld water weer in de bodem gepompt, zodat er door afkoeling in de grondlaag hooguit enkele millimeters tot een centimeter verzakking optreedt op een diepte van enkele kilometers. Daardoor is de kans op schade aan gebouwen door boringen of verzakkingen vrijwel geheel uit te sluiten.
4. Hoe maakt u de risico’s inzichtelijk en ook de maatregelen die u daar tegenover stelt? De belangrijkste risico’s en de bijbehorende maatregelen hebben we gepubliceerd op onze website warmtebron.nu Mochten er aanvullende onderwerpen zijn die u nader uitgewerkt wilt zien, laat het ons dan weten. Dat kan door een mail te sturen naar Manon Raats, via manon.raats@warmtebron.nu
5. Wat doet het temperatuurverschil met de grondlaag en wat zijn de mogelijke schadelijke gevolgen voor ons als omwonenden? En wat zijn de effecten van aardwarmtewinning op de langere termijn? De grondlaag op ongeveer 2,5 km diepte zal over een periode van tientallen jaren langzaam enkele graden afkoelen. Dit heeft geen schadelijke gevolgen voor de bodem of omwonenden.
6. Hoe zit het met kwelwater en het ontstaan van mogelijke verontreiniging van het grondwater? De grondlaag die gebruikt wordt voor de winning van aardwarmte ligt op ongeveer 2,5 km in de ondergrond en daarmee veel dieper dan de grondwaterlagen. Daartussen zitten waterdichte klei- en steenlagen. In het boorgat komt een buis (de casing) met afdichtingen die ervoor zorgen dat ook hier geen water van de ene naar de andere laag kan stromen. Dit is een bekende techniek waar veel ervaring mee is opgebouwd in de olie en gas wereld waarvoor meer dan 1.000 putten in Nederland zijn geboord.
7. Hoe gaat u om met niet-succesvolle boringen en het doorsnijden van watervoerende lagen? Bij een niet succesvolle boring hangt het ervan af wat niet succesvol is. In het geval dat er geen (voldoende) waterdoorlaatbare laag wordt gevonden en daarmee het onderzoek stopt, dan wordt de put hermetisch gesloten volgens de daarvoor geldende regelgeving. Hiermee is al de nodige ervaring opgedaan, aangezien in de olie- en gaswereld al meer dan 1.000 putten zijn geboord in Nederland. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) ziet erop toe dat alles keurig volgens de regels gebeurt. Tijdens het boren worden de verschillende lagen beschermd door de boorbuis en de boorvloeistof. De ruimte tussen de definitieve putwand en het omliggende gesteente wordt gevuld met cement. Hierdoor kan er geen water uit de diepere ondergrond naar boven komen anders dan het warme water dat we oppompen.
8. Wat gebeurt er als tijdens de boring olie en/of gas meekomt? Tijdens de boring meten we continu de druk in het boorgat, meten we de aanwezigheid van gassen en nemen we monsters van de boorvloeistof en het boorgruis. Indien nodig passen we het gewicht van de boorvloeistof aan om de olie of het gas niet ongecontroleerd naar boven te laten komen. Olie ligt overigens niet in lijn met de verwachtingen aangezien er in de omgeving nooit eerder olie is gevonden. Indien er gas (dit zijn zeer kleine hoeveelheden) tijdens het boren omhoogkomt met de vloeistof dan wordt dit er uitgehaald. Er gelden strikte regels op de boorlocatie in verband met het mogelijk aantreffen van gas. Er kan altijd een kleine hoeveelheid gas opgelost zitten in het formatiewater. Als we dat aantreffen dan wordt het gas nuttig gebruikt door het om te zetten naar energie.
10. Kunnen alle test/boorrapporten op het internet geplaatst worden? Ja, dat kan. Als deze data beschikbaar zijn, kan iedereen ze vinden op www.nlog.nl.
11. Wat zijn de risico’s en maatregelen ten aanzien van sabotage, vandalisme, terreur en ICT? Om de boorlocatie wordt een hek geplaatst en om op het terrein te komen moet men zich melden bij een toegangspoort. De locatie is 24/7 bemand en wordt doorlopend bewaakt. De ervaring leert dat aanvullende bewakingsmiddelen niet noodzakelijk zijn. Mocht het in Nieuwegein wel nodig blijken dan kunnen aanvullende maatregelen worden genomen. De boorinstallatie is voor de ‘remote montoring’ verbonden met het internet. Voor deze internet toegang naar de boorinstallatie worden allerlei veiligheidsmaatregelen getroffen om de toegang door onbevoegde te voorkomen. Hier stellen we strengen eisen aan.
12. Wat kunnen we verwachten op het gebied van overlast? Tijdens het installeren van de boorinstallatie wordt het materiaal door 30 tot 40 vrachtwagens aangevoerd. Dit transport wordt verdeeld over een dag of vier en op de dag zit er minimaal een half uur tussen. Het aan- en afvoeren van materiaal vindt alleen overdag plaats en tijdens de installatie zijn er een hijskraan en een heftruck op locatie voor het verplaatsen van het materiaal. Na het aan- en afvoeren van het materiaal gaan de werkzaamheden op de locatie ook in de avond en ’s nacht door. Hiervoor wordt een gedetailleerd plan opgesteld. Tijdens de boorwerkzaamheden wordt er 24/7 gewerkt en zal gemiddeld 1 vrachtwagen per dag materiaal aan- en/of afvoeren. Tijdens de werkzaamheden voldoen we aan alle geldende normen voor geluid en licht. Tijdens het verwijderen van de boorinstallatie vind de installatieprocedure zoals hierboven beschreven in omgekeerde volgorde plaats.
13. Wordt er voor het aan- en afvoeren van de boorinstallatie ook nagedacht over de mogelijkheden van railtransport? Ja, maar dat is helaas niet te realiseren vanaf de locatie in Schiedam waar de installatie zal staan en de locatie in Nieuwegein. Transport via de tramrail is niet mogelijk omdat de boortoren veel te groot en te zwaar is om via wagons te vervoeren.
14. Hoe gaat de situatie er op locatie uitzien na de boorfase? Wat blijft er achter en wat wordt er gerealiseerd aan bebouwing? De uiteindelijk situatie is nog niet bepaald. Wat er op de locatie komt is het pomp- en installatie gebouw en twee puthoofden (wellheads) en een aantal leidingen. Dit terrein krijgt een omheining. De puthoofden kunnen mogelijk ook worden weggewerkt onder het maaiveld. Qua dimensies hebben we een gebouw nodig van ongeveer 20 x 30 meter van een verdieping hoog om alle benodigdheden onder te kunnen brengen. Het zal kleiner zijn dan het warmteoverdrachtstation dat er nu staat.
15. Hoever in omtrek rond de installatie is geluid hoorbaar en zijn trillingen merkbaar? Alles wat nodig is voor het winnen van aardwarmte uit een put wordt ondergebracht in een speciaal daarvoor ontworpen gebouw dat goed geïsoleerd is. Daardoor zal er van het geluid van de installatie niets merkbaar zijn.
16. Bestaat de kans dat de pomp die het water omhoog haalt zorgt voor laag frequent geluid? Nee, de pomp hangt op honderden meters diepte in de put en van trillingen door de pomp zal aan de oppervlakte niets merkbaar zijn. Ook geen laag frequent geluid. De exacte diepte van de pomp wordt nog bepaald.
17. Maakt seismologisch onderzoek ook deel uit van het verdere/aanvullende gebiedsonderzoek? Het grootste deel van het seismologisch onderzoek is in het begin van het project al voltooid. Er zullen nog wel aanvullende seismologische onderzoeken plaatsvinden zoals een ‘Seismisch Risico Assessment’ dat we nodig hebben voor de aanvraag van een winningsvergunning.
18. Wat meet je onder de grond en hoe gaat dat in zijn werk? Vlak na het boren, worden verschillende meetinstrumenten aan een kabel in het boorgat naar beneden gelaten en weer omhoog gehaald. Er worden dan verschillende zaken gemeten, zoals temperatuur en elektrische weerstand. Uit die data kunnen geologen verschillende aspecten over de situatie in de ondergrond afleiden.
19. Wat betekent het voor de flora en fauna? Als de uiteindelijke locatie bekend is, zal een gecertificeerd ecoloog uitvoerig onderzoek doen naar mogelijke ecologische waarden. Hieruit kunnen maatregelen naar voren komen waar bij de uitvoering rekening mee gehouden moet worden. Denk bijvoorbeeld aan het beperken van lichtuitstraling, het rekening houden met broedperiodes, winterslapen etc. Dit ecologisch onderzoek en de eventueel te nemen maatregelen maken deel uit van de vergunningsaanvraag.
20. Waarom moet zoiets experimenteels uitgevoerd worden middenin bewoond gebied? Met zowel het boren naar als het winnen van aardwarmte is men bekend in Nederland. Het ‘onbekende gedeelte’ dat we met Lean willen onderzoeken is de doorlaatbaarheid van de ondergrondse laag op een diepte van zo’n 2.700 meter.
21. Waarom is in de reportage over de informatiebijeenkomsten in Nieuwegein niet gezegd dat een warmtebron als deze na 35 jaar is uitgeput (deze vraag is gesteld). Wees open en zeg dat dan weer andere bronnen moeten worden gebruikt. Is het de investering voor de organisatie maar ook voor de individuele afnemer wel waard? Over de verwachte levensduur van zo’n 30 jaar voor een aardwarmtebron (doublet) hebben we al eerder gecommuniceerd. Helaas is het niet mogelijk om alle informatie in elk artikel te stoppen dat we publiceren. Uit ervaring weten we overigens dat je met een kwalitatief hoogwaardig en robuust putontwerp en degelijk onderhoud de levensduur van een put aanzienlijk kunt verlengen. Met Lean willen we onderzoeken of aardwarmte in de provincie Utrecht één van de hernieuwbare bronnen kan worden in de energiemix van de toekomst. Want voor het verduurzamen van de warmtevraag hebben we naast aardwarmte alle beschikbare hernieuwbare energiebronnen nodig. Als we hebben vastgesteld dat aardwarmte een veilig, verantwoord en economisch haalbaar alternatief voor aardgas is, dan is opschaling van het aantal doubletten inderdaad noodzakelijk.
Voor een rendabele business case voor Lean gaan we met behulp van de SDE+ subsidie uit van terugverdientijd van 15 jaar. Of het de investering voor het onderzoeksconsortium waard is, kunnen we nu nog niet zeggen. Er moet namelijk nog een hoop onderzocht worden. Zo kunnen we nu nog niet aangeven of uit de boringen naar voren zal komen of er genoeg aardwarmte uit de aardlaag op 2.700 meter diepte te winnen valt. Maar we willen dat wel graag onderzoeken en die verkenning van de mogelijkheden voor aardwarmte maakt het onderzoek waardevol voor de hele regio.
Mocht blijken dat we met één aardwarmteput duizenden woningen duurzaam kunnen verwarmen, dan profiteren individuele afnemers maar ook bewoners die niet aangesloten zijn op het warmtenet uiteindelijk van een schonere en gezondere leefomgeving.
22. Komt er nog een uitbreiding van het warmtenet? Het is goed mogelijk dat er meer gebouwen en woningen worden aangesloten op het stadswarmtenet. Op dit moment gaat dat veelal in een samenwerking van een projectontwikkelaar of bouwer, met Eneco over één bouwproject. In de toekomst kan dit ook op grotere schaal, zoals afgesproken in het Klimaatakkoord. Dan zal het over een ‘gebied’ gaan, bijvoorbeeld een buurt of wijk. De gemeente Nieuwegein werkt nu aan een plan hiervoor; de Transitievisie Warmte. De gemeenteraad neemt hierover het uiteindelijke besluit.
23. Waarom vindt de inspraak pas zo laat plaats in het hele proces? Waarom kunnen wij onze zienswijzen en bezwaren pas in een laat stadium van het proces kenbaar maken en indienen? Er is een verschil tussen formele inspraak met een zienswijzeprocedure en een traject met bewonersparticipatie. Voor Warmtebron Utrecht is het belangrijk ruim voor de vergunningsaanvraag zicht te hebben op de vragen, zorgen en behoeften. Zo hebben we voldoende tijd om op een goede en zorgvuldige manier aan de slag te gaan met de zaken die voor bewoners van belang zijn. Daarnaast is er een officiële procedure die pas ingaat bij het aanvragen van een vergunning en die formele procedure vindt pas later in het proces plaats.
24. Bestaat de mogelijkheid voor betrokken bewoners om met het team van Warmtebron Utrecht aan de slag te gaan zodat de stem van de omwonenden goed gehoord en meegewogen wordt in de verdere besluitvorming? Voor ons is het erg belangrijk bewoners op een passende manier bij het onderzoeksproject te betrekken. Zo kunnen we aan de slag met vragen, adviezen en zorgen. Die opzet moet goed aansluiten op de behoeften van bewoners en daarom zullen we in gezamenlijkheid bepalen hoe we dat gaan inrichten. We gaan alvast van start met een werkgroep, maar we willen bewoners ook via andere middelen en wegen bij het project betrekken. Het is voor ons belangrijk om bij de besluitvorming de inbreng van bewoners duidelijk mee te kunnen nemen. Wilt u daaraan deelnemen, laat u ons dat weten.
25. Kan er een ondertiteling van de animatie komen? Ja, we kunnen de animatie laten ondertitelen. Dat zullen we snel in orde laten maken.
26. Hoe lang duren de boorwerkzaamheden? Als het terrein gereed is gemaakt, worden de boortoren en de hulpinstallaties met vrachtwagens in containers aangevoerd. Daarna duurt het ongeveer een week voor de volledig elektrische boortoren van ongeveer 35 meter hoog en de hulpinstallaties geïnstalleerd zijn. Voor het boren in de stedelijke omgeving wordt een vrij slanke en relatief lage toren gebruikt met stille elektromotoren. Afhankelijk van de exacte locatie en wat de boor in de ondergrond tegenkomt, duurt het boren van één put naar verwachting zo’n 30 tot 50 dagen. De boorwerkzaamheden gaan dag en nacht door.
27. Hoe wordt eventuele schade aan woningen als gevolg van de boringen afgehandeld? Komt er een garantiefonds? Er is nog geen garantiefonds maar daar wordt wel over gesproken met de overheid. Desondanks blijft Warmtebron Lean aansprakelijk voor eventuele schade aan woningen die veroorzaakt wordt door de opsporing of winning van aardwarmte. Het schadeprotocol wordt nog uitgewerkt. Maar het schadeprotocol komt neer op drie elementen: monitoring , meten (zoals bij elk bouwproject) van te voren en na een mogelijke schade, vergoeding als de schade inderdaad aan ons project toe te schrijven is. We zullen de belanghebbenden en de betrokken instanties bij de uitwerking van het protocol betrekken.
